W aktualnym stanie prawnym, polski ustawodawca chroni konsumenta przed skutkami klauzul abuzywnych przepisami Kodeksu cywilnego.
Przewidują one, iż konsument nie jest związany postanowieniem wzorca umowy, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami a ponadto rażąco narusza interesy konsumenta.

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie kładzie jednak nacisk na to, aby przepisy procedury cywilnej gwarantowały możliwość urzeczywistnienia ochrony konsumenta wynikającej z przepisów prawa materialnego. W ostatnich latach Trybunał kilkukrotnie wypowiadał się w przedmiocie przepisów polskiego Kodeksu postępowania cywilnego we wskazanym wyżej kontekście. Wskazał między innymi, iż przepisy k.p.c. dotyczące wydania nakazu zapłaty opartego na wekslu zabezpieczającym umowę kredytu konsumenckiego, które w praktyce uniemożliwiają sądowi zbadanie tej umowy pod kątem obecności klauzul niedozwolonych, nie spełniają standardów wynikających z prawa unijnego (wyrok z 13 września 2018 roku w sprawie C-176/17 Profi Credit).

Odpowiedzią na zastrzeżenia sformułowane przez Trybunał Sprawiedliwości jest projekt nowelizacji przepisów k.p.c. przedstawiony 24 września 2020 roku przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Przewiduje on m.in. obowiązek załączenia do pozwu umowy zawartej z konsumentem, z której wynika zabezpieczone wekslem roszczenie dochodzone w postępowaniu nakazowym. Projekt zakłada ponadto wydłużenie czasu na złożenie przez konsumenta zarzutów od nakazu zapłaty (z dwóch tygodni do miesiąca) oraz ogranicza wysokość opłaty od tych zarzutów do maksymalnej kwoty 750 zł.

Zaproponowane zmiany zmierzają do tego, aby ułatwić konsumentowi wniesienie środka zaskarżenia od niekorzystnego dla niego orzeczenia, wydanego wyłącznie w oparciu o materiał dowodowy przedstawiony przez przedsiębiorcę. Mają jednocześnie ułatwić sądowi zbadanie z urzędu, czy umowa zawarta z konsumentem nie zawiera klauzul niedozwolonych. Obowiązek ten wynika bowiem z unijnej dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Należy jednak zauważyć, że rozwiązania zaproponowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości rozwiązują tylko część problemów, które można zaobserwować, analizując zgodność polskich przepisów procesowych z unijnym prawem ochrony konsumenta. Zapewnienie pełnej efektywności przepisów prawa unijnego wymagałoby zagwarantowania sądom możliwości badania z urzędu wszelkich naruszeń przepisów mających za zadanie ochronę konsumenta, niezależnie od tego w jakim trybie odbywa się postępowanie. Trafny jest więc postulat wprowadzenia odrębnego postępowania w sprawach konsumenckich, które umożliwiałoby pełne urzeczywistnienie ochrony praw konsumenta w procesie sądowym.

Wojciech Dybka
radca prawny