Od dnia 1 lipca 2007 roku obowiązuje nowa ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy. Nowa ustawa – która zastąpi wielokrotnie nowelizowaną ustawę z 1981 roku – zmierza do dostosowania zadań inspekcji pracy do nowych potrzeb, spowodowanych rozwojem i zróżnicowaniem form organizacyjnych podmiotów zatrudniających pracowników, wzrostem konkurencyjności firm i pogłębiającą się niestabilnością rynku pracy. Zwłaszcza ten ostatni element sprowokował ustawodawcę do zintensyfikowania kontroli przestrzegania prawa pracy w Polsce. Swój cel ustawodawca zamierza osiągnąć poprzez rozszerzenie kompetencji kontrolnych Inspekcji Pracy oraz wzmocnienia instrumentów prawnych dla sprawniejszego działania kontrolno-nadzorczego. Ustawodawca chce bowiem uzyskać prawną możliwość natychmiastowej i skutecznej reakcji na wykryte naruszenia praw pracowniczych.
Prócz poprawy skuteczności działań kontrolnych i nadzorczych ustawodawca zaostrzył sankcje wobec pracodawców za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. W nowej ustawie także zdecydowanie wzmocniono instrumenty egzekucji środków prawnych kierowanych przez inspektorów.
Czy ustawodawca osiągnie swój cel?
Zmiany organizacyjne i usprawnienie kontroli
Od 1 lipca 2007 roku Inspekcja Pracy zajmie się także kwestią legalności zatrudnienia cudzoziemców. Dotychczas sfera ta pozostawała w gestii administracji rządowej – w ramach urzędów wojewódzkich.Kontrola może być od 1 lipca 2007 roku prowadzona zarówno na terytorium Polski jak i poza granicami kraju – tam gdzie stosunek pracy podlega przepisom polskiego prawa. Poza środkami przewidzianymi dotychczas inspektor pracy ma możliwość niejawnego dla pracodawcy przesłuchiwania osób związanych z kontrolą. Protokół z takiego przesłuchania jest udostępniany pracodawcy, lecz bez danych, które pozwalają na identyfikację osoby przesłuchiwanej.
W praktyce – pod rządami starej ustawy – dochodziło do takich przesłuchań z powołaniem się na Konwencję nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy, tym niemniej możliwość taka była kwestionowana.
Nowa ustawa przewiduje, że termin wniesienia odwołania od decyzji inspektora pracy wynosi 7 dni a nie 14 dni jak przewidziano w kodeksie postępowania administracyjnego.
Wzmocnienie środków prawnych Inspekcji Pracy – realne zagrożenie dla spółek
Środki prawne kierowane do pracodawców przez Inspekcję Pracy obwarowane zostały poważnymi sankcjami finansowymi. Począwszy od 1 lipca 2007 roku każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać kwoty 10 000 zł (dotąd 5000 zł), a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej kwoty 50 000 zł (dotąd 25.000 zł). Grzywny nakładane wielokrotnie nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 50 000 zł (dotąd 10.000 zł), a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej kwoty 200 000 zł (dotąd 100.000 zł).
Na wniosek zobowiązanego do zapłaty grzywien, który wykonał obowiązek, zapłacone grzywny mogą być w uzasadnionych przypadkach zwrócone w wysokości 75 % lub w całości. Dotąd ustawodawca nie wykluczał zwrotu mniejszej części grzywny niż 75 % – na przykład połowy uiszczonej grzywny. Oznacza to, że tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach będzie dochodziło do zwrotów zapłaconych grzywien skoro organ egzekucyjny może zwrócić 75 %, albo całość zapłaconej kwoty i organ nie ma innego wyboru.
Zaostrzenie kar
Nowa ustawa przynosi też zaostrzenie kar za wykroczenia określone dotąd w art. 281, 282 oraz 283 Kodeksu Pracy. Od 1 lipca za wykroczenia wskazane poniżej Sąd może nałożyć grzywnę nawet do 30.000 zł.
A mianowicie ustawodawca przewidział, że osoba, która będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:
zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 Kodeks Pracy powinna być zawarta umowa o pracę,
nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,
stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem – podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.
Ponadto tej samej karze podlega osoba która, wbrew obowiązkowi:
nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń,
nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu,
nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy.
Ponadto tej samej karze podlega osoba:
odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierująca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, która nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
a) która wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,
która wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,
która wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
która wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
która wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,
b) substancje i preparaty chemiczne nie oznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,
która wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,
która nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
która utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,
która bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia.
Podsumowanie
W warunkach poważnego wzmocnienia organów Inspekcji Pracy wydaje się być konieczne wprowadzenie stałych wewnętrznych procedur kontrolnych w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz wprowadzenie systemu zarządzania ryzykiem prawnym i finansowym związanym z ewentualną ingerencją Inspekcji Pracy. Dotąd z uwagi na „małą siłę” środków prawnych kierowanych do pracodawców przez Inspekcję Pracy firmy nie przygotowywały się w szczególny sposób na wypadek kontroli Inspekcji Pracy. Nie stosowano kontroli wewnętrznych. Obecnie – po wzmocnieniu Inspekcji Pracy takie postępowanie jest ryzykowne. Stąd celowe jest aby w firmie wprowadzić wewnętrzny okresowy audyt przestrzegania norm prawa pracy.
